Lezen

Lezen in het mbo: gewoon doen!

Veel mbo-studenten kiezen voor een opleiding omdat ze een vak willen leren, niet omdat ze van lezen houden. Toch kan lezen juist voor deze groep enorm waardevol zijn, zeker als je leesactiviteiten verbindt aan hun toekomstige beroep. Lezen vergroot niet alleen de woordenschat en het tekstbegrip, maar ook het zelfvertrouwen, de algemene ontwikkeling en het vermogen om actief te denken. Steeds meer roc’s maken daarom bewust ruimte voor lezen in het lesprogramma. Maar waarom is dat belangrijk? En hoe pak je het als docent effectief aan? Op deze pagina vind je praktische tips en inspiratie.

1. Maak lezen belangrijk.

Misschien vraag je je als docent wel eens af waarom lezen eigenlijk zo’n belangrijke rol zou moeten spelen. In het mbo gaat veel lestijd op aan examentraining (teaching to the test), gericht op het halen van het centraal examen Lezen/Luisteren. Daarin worden teksten en fragmenten aangeboden die vaak weinig tot de verbeelding spreken. Denk aan titels als ‘Algemene voorwaarden sportschool Fit!’, ‘Terugwinnen van grondstoffen’ of ‘Loperamide’. Benieuwd wat studenten zoal voorgeschoteld krijgen? Neem gerust zelf eens een kijkje bij de oefenexamens: Facet oefenexamens mbo.

Om studenten zo goed mogelijk voor te bereiden op examens als Lezen/Luisteren, hebben veel docenten hun lessen dus aangepast. Begrijpend lezen is daarbij een veelgebruikte aanpak. Maar op die aanpak is al jarenlang kritiek. Arjen Lubach maakte er zelfs een treffend filmpje over: Begrijpend Lezen – Zondag met Lubach. Er wordt tijdens dergelijke lessen intensief geoefend met tekstverbanden, signaalwoorden, functies van tekstgedeelten en leesstrategieën. Dat zijn stuk voor stuk belangrijke vaardigheden, maar ze vragen veel abstract denkvermogen. Taal wordt op deze manier vooral benaderd als iets wat je moet leren, een technisch leerproces.

Maar lezen is meer dan dat. Lezen is een ontwikkelingsproces dat een beroep doet op het denken, de nieuwsgierigheid en de persoonlijke ontwikkeling van de student. Volgens Erna van Koeven en Anneke Smits in Rijke taal (v)mbo (2023) gaat lezen in het mbo niet alleen om het ontcijferen van woorden, maar veel meer om het begrijpen van teksten die hen echt iets leren, bijvoorbeeld over de wereld om hen heen, of over hun toekomstige beroep. Zoals Van Koeven en Smits zeggen: “Lezen in het mbo is niet alleen taalverwerving, maar ook wereldverkenning.” Lezen moet dus aansluiten bij wat studenten belangrijk vinden en bij wat ze later in hun werk gaan doen. De Stichting Lezen (2023) laat zien in het Leesscenario dat wanneer studenten actief betrokken worden bij lezen, vooral met teksten die hen interesseren en uitdagen, ze niet alleen beter gaan lezen, maar ook meer plezier krijgen in lezen. Lezen in het mbo is daarom heel belangrijk.

2. Maak lezen zichtbaar.

Lezen in het mbo, hoe pak je dat aan? Het begint simpel: plan het in. Reserveer bewust tijd, zodat studenten kunnen ervaren hoe leuk en waardevol lezen kan zijn. En dat hoeft echt niet altijd in de les Nederlands te gebeuren. Juist vakdocenten van de beroepsgerichte onderdelen kunnen hierin een inspirerende rol spelen. Wanneer een student ziet dat ook een vakdocent enthousiast is over een bepaald boek of artikel, kan dat motiverend werken. Ga als team in gesprek over hoe en wanneer je lezen wilt integreren in het onderwijs. Een hele les lezen kan voor studenten te lang zijn, maar een vast leesmoment, bijvoorbeeld aan het begin van de les, kan al veel effect hebben. Maak in het lesrooster ook expliciet zichtbaar wanneer er gelezen wordt, zodat studenten weten: dit is tijd voor lezen. Dat geeft het een duidelijke plek en vergroot het belang dat eraan wordt gehecht..

Een andere manier om lezen zichtbaar en aantrekkelijk te maken, is door te zorgen voor een passend en aantrekkelijk boekaanbod. Veel roc’s beschikken over een eigen bibliotheek of mediatheek, maak daar gebruik van. Neem studenten mee op bezoek en laat ze kennismaken met de collectie, vaak gesorteerd op onderwerp of thema. Ook in het klaslokaal kun je lezen een zichtbare plek geven, bijvoorbeeld met een boekenkast gevuld met boeken die aansluiten bij hun opleiding en interesses. Denk aan verhalen uit de beroepspraktijk, inspirerende biografieën of vakgerichte non-fictie. Ga in elk geval voor rijke teksten. Een lokaal met boeken en uitnodigende leesplekken straalt uit: hier wordt lezen serieus genomen. Het laat studenten zien dat lezen niet alleen iets is wat moet, maar iets wat ertoe doet, juist in hun toekomstige beroep.

3. Laat studenten kiezen

Het mooiste is om studenten de vrijheid te geven om zelf een boek te kiezen. Hierbij kun je ze natuurlijk helpen bij het maken van een keuze voor een bepaald boek, zeker als ze niet goed weten waar ze moeten beginnen. Online kan dat bijvoorbeeld via de boekenzoeker van het literatuurmuseum of door inspiratie op te doen in de collectie van bibliotheek.nl. Een aantal van mijn collega’s maakten de handleiding ‘Een succesvolle opstap naar vrij lezen’ waarin nog veel meer handige tips en tricks staan: (link volgt nog).

Het aanbieden van leesfragmenten is ook een laagdrempelige en effectieve manier om studenten in aanraking te brengen met lezen. Binnen mijn eigen opleiding hebben we als team bewust voor deze aanpak gekozen, mede vanwege de beperkte onderwijstijd. Om goed aan te sluiten bij de belevingswereld van studenten, heb ik eerst onderzoek gedaan in de klassen. Ik vroeg hen over welke thema’s, die binnen de opleiding aan bod komen, ze graag zouden willen lezen. Daarnaast vroeg ik om boekentips. De resultaten waren verrassend en gaven waardevolle input. Op basis van deze uitkomsten ben ik op zoek gegaan naar leesfragmenten die passen bij de interesses van onze studenten (zie MZ4). Tijdens de lessen bied ik die leesfragmenten aan. Binnen onze instelling mogen we zo’n 10 pagina’s kopiëren, wat voldoende is om studenten nieuwsgierig te maken. Wie enthousiast is, kan het hele boek daarna lenen. Op deze websites kun je ook terecht voor leesfragmenten: pratenoverfictiefragmenten.nl, leesstuk.nl, lezeninhetvmbo.nl en athenaeumscheltema.nl.

4. Begeleid het lezen.

Het is belangrijk om het lezen actief te begeleiden. Laat studenten in groepjes met elkaar bespreken wat ze gelezen hebben, eventueel met behulp van praatkaartjes (Chambers). Dit stimuleert betrokkenheid en zorgt voor een dieper begrip van de tekst. Interactieve werkvormen, zoals de boekenkring of denken-delen-uitwisselen, kunnen hierbij ook een positieve invloed hebben. Voor werkvormen in de klas is het werkvormenboek leesbevordering van Tanja de Jonge een echte aanrader. Meer werkvormen en lesideeën vind je op de volgende websites: 25 werkvormen leesbevordering, mbomediawijs en werkvormen Entreeonderwijs.

5. Doe het samen.

Taalonderwijs in het mbo is een gezamenlijke verantwoordelijkheid, je hoeft het dus niet alleen te doen. Betrek je collega’s bij lezen en leesbevordering. Binnen elk team zijn er wel collega’s die van lezen houden en die hun enthousiasme kunnen overbrengen op studenten. Maak daar gebruik van! Deel bijvoorbeeld boekentips met elkaar, leg vakliteratuur neer in de teamkamer of organiseer een klein leespromotie-initiatief.

Leesbevordering hoeft niet groots te zijn om impact te hebben. Ook kleine, creatieve vormen kunnen het verschil maken, denk aan het gebruik van poëzie, zoals de raadgedichten (14+), de gedichten van Plint of de lesbrieven van het Poëziepaleis. Ook visuele vormen van lezen doen het goed bij studenten. Kijk bijvoorbeeld eens naar beeldkraken of Graphic Novels voor de leeslijst – laagdrempelig, toegankelijk en vaak verrassend diepgaand. Zo maak je samen van lezen iets wat leeft in je team én in je klas.

Bronnen:

Van Koeven, E., & Smits, A. (2023). Rijke taal (v)mbo: Taaldidactiek voor het (voorbereidend) middelbaar beroepsonderwijs. Boom uitgevers.

Stichting Lezen. (2023). Leesscenario: Lezen in het mbo en leesproblemen. Boom Testcentrum.